Podstawy zdrowego żywienia w cukrzycy

Cukrzyca to choroba przewlekła wynikająca z zaburzeń w funkcjonowaniu trzustki związana z nieprawidłowym wydzielaniem insuliny. Przewlekła hiperglikemia prowadzi do powolnego uszkodzenia innych narządów tj.: nerek, serca czy naczyń krwionośnych. Nazywana niezakaźną pandemią świata, która stanowi wyzwanie zarówno dla lekarzy, jak i dietetyków. Jakie są zalecenia żywieniowe dla chorych na cukrzycę i dlaczego odpowiednie odżywianie jest tak ważne? Odpowiedź w artykule.

Czym jest cukrzyca?

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, charakteryzującą się  wysokim stężeniem glukozy we krwi tzw. hiperglikemią, wynikającą z  nieprawidłowego funkcjonowania trzustki i problemów związanych z działaniem insuliny. Stale podwyższony poziom cukru we krwi, prowadzi do uszkodzenia i zaburzenia funkcjonowania wielu narządów tj. nerek, serca, oczu oraz naczyń krwionośnych. Nazywana pierwszą niezakaźną pandemią świata, gdyż ilość osób chorujących stanowi poważne wyzwanie dla systemów opieki zdrowotnej we wszystkich krajach. Wyróżniamy 4 rodzaje cukrzycy: typu I, typu II, ciężarnych i wtórna. Cukrzyca typu I jest chorobą autoimmunologiczną rozwijającą się w wyniku destrukcji komórek trzustkowych odpowiedzialnych za wytwarzanie insuliny. Wskutek tego organ ten nie jest w stanie produkować insuliny i niezbędne staje się jej stałe,  dożywotnie wprowadzanie do organizmu. Ta choroba dotyczy 5-10% osób chorych na cukrzycę i diagnozowana jest najczęściej u dzieci i młodzieży. Cukrzyca typu II rozwija się w wyniku insulinooporności polegającej na zbyt małej ilości wydzielanej insuliny lub w wyniku jej nieprawidłowego działania. Choroba stanowi  około 90% wszystkich przypadków i ujawnia się w dojrzałym wieku. Z tego względu istnieje wysokie ryzyko powstania powikłań m.in. w naczyniach krwionośnych.

Zalecenia dietetyczne dla chorych

Chorzy na  cukrzycę typu I utrzymujący prawidłową masę ciała powinni unikać spożywania węglowodanów prostych oraz łatwo przyswajalnych. Powinni całkowicie wykluczyć z diety słodycze i inne produkty wysoko przetworzone oraz przestrzegać zdrowej, zbilansowanej diety. Insulinoterapia natomiast powinna być dopasowana do nawyków żywieniowych i trybu życia chorego. Cukrzyca typu II  jest wynikiem wieloletnich  nieprawidłowych zachowań żywieniowych oraz braku aktywności fizycznej. W tym przypadku pierwszym krokiem powinna być redukcja nadmiernej masy ciała poprzez prawidłowo zbilansowaną dietę dostarczającą wszystkich potrzebnych składników odżywczych, pozwalającą jednocześnie utrzymać stały odpowiedni poziom glukozy we krwi.  Zwiększenie codziennej aktywności fizycznej zapewnia odpowiedni bilans energetyczny oraz pomaga w lepszej kontroli glikemii. Podczas podejmowania wysiłku przez osobę chorującą na cukrzycę typu I należy być ostrożnym, ponieważ istnieje ryzyko hipoglikemii. W tym przypadku należy podać odpowiednią ilość insuliny dostosowaną do rodzaju i intensywności uprawianej aktywności. Dietoterapia chorych na cukrzycę powinna być częścią terapii zapewniającą utrzymanie dobrego zdrowia na lata. Rekomendowany sposób odżywiania opiera się na  zasadach zdrowego żywienia, czyli na regularnym spożywaniu posiłków oraz odpowiednio dobranej ilości i jakości produktów. Zawartość węglowodanów w diecie powinna być dopasowana do zapotrzebowania energetycznego, stanu odżywienia, aktywności fizycznej oraz preferencji pacjenta. Zalecane jest spożywanie węglowodanów złożonych, bogatych w błonnik, których głównym źródłem w diecie są warzywa oraz pełnoziarniste produkty zbożowe. Ważne jest również wybieranie produktów o  niskim indeksie glikemicznym (poniżej 55), czyli takich o niskim stopniu przetworzenia, które w sposób minimalny wpływają na zmianę stężenia glukozy we krwi, nie wywołując jej dużych wahań. Spożywanie węglowodanów prostych, jak owoce czy miód, powinno zostać ograniczone do minimum. Podczas obróbki kulinarnej indeks glikemiczny produktów może wzrosnąć, dlatego należy pamiętać o spożywaniu warzyw przede wszystkim na surowo, zaś produktów zbożowych przyrządzonych al dente.

Autor bloga  Jedz Dobrze zaleca chorującym wykluczanie z diety węglowodanów o wysokim indeksie glikemicznym:  Produkty o wysokim wskaźniku glikemicznym powodują duży i szybki wzrost poziomu cukru we krwi, a następnie ich gwałtowny spadek objawiający się zmniejszeniem ilości energii. To sprawia, że chętniej sięgamy po kolejną porcję jedzenia. Należy ograniczyć białe pieczywo, ziemniaki, chipsy, frytki oraz ciasta i ciasteczka, aby zminimalizować ich negatywny wpływ na organizm.

Cele leczenia

W przypadku chorych na cukrzycę celem leczenia dietetycznego jest  utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi (w celu zapobiegania przewlekłym powikłaniom), kontrola wartości ciśnienia tętniczego w celu redukcji ryzyka chorób układu krążenia, utrzymanie prawidłowego stężenia lipidów we krwi oraz uzyskanie prawidłowej masy ciała. Zdrowie pacjenta i nadzór jego sposobu odżywiania wymaga współpracy lekarza oraz dietetyka, co jest kluczowe w procesie terapii. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami towarzystw diabetologicznych zalecenia dla osób chorujących na cukrzycę nie różnią się od tych dla osób zdrowych. Opierają się na zasadach zdrowego odżywiania i są zgodne z aktualnymi wytycznymi. Istotna jest kontrola ilości, jakości i częstotliwości spożywanych posiłków, ich kaloryczność oraz zawartość i rodzaj węglowodanów.