Kiedy konieczna jest wizyta u lekarza medycyny pracy?

Umowa o pracę jest związana z dodatkowymi wymogami, np. obowiązkowymi badaniami z zakresu medycyny pracy. Badania wstępne, okresowe i kontrolne potwierdzają pełną lub częściową zdolność pracownika do podjęcia aktywności zawodowej. Zatrudniony ma obowiązek stawić się na kontroli, a pracodawca opłaca jej koszty. Kiedy konieczna jest wizyta u lekarza medycyny pracy i na czym ona polega? 

Czym zajmuje się lekarz medycyny pracy? 

Lekarz medycyny pracy określa predyspozycje do wykonywania zawodu u osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę. Bada stan zdrowia pracowników pod kątem zagrożeń, które mogą się pojawić na konkretnym stanowisku. Wydaje zaświadczenia o braku przeciwwskazań do pracy i potwierdza (lub nie) zdolność pacjenta do wykonywania określonego zawodu.

Kiedy mamy obowiązek udać się do lekarza medycyny pracy?

Obowiązkiem każdej nowo zatrudnionej osoby jest wizyta u tego specjalisty jeszcze przed rozpoczęciem pracy. Konsultacje z lekarzem  odbywają się również już w trakcie trwania umowy – są to badania okresowe i kontrolne, ewentualnie dodatkowe związane ze szczególnym stanem zdrowia pacjenta.

Odpowiedzialnością za dopełnienie tych obowiązków jest obarczony nie tylko pracownik, ale też pracodawca. Jeżeli zatrudniony odmówi poddania się badaniom, łamie przepisy Kodeksu pPracy, co może spowodować rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia.

Jak wyglądają badania u lekarza medycyny pracy?

Podstawowe badania pracownicze opierają się na przeprowadzeniu dokładnego wywiadu. Lekarz medycyny pracy ustala, jakie choroby przebył pacjent, a także, czy cierpi na przewlekłe dolegliwości, np. alergię czy zwyrodnienia. Pyta o styl zdrowia, leki, nałogi i samopoczucie badanego. Wykonuje również pomiar ciśnienia krwi i osłuchanie klatki piersiowej. Medyk bierze pod uwagę wszystkie kwestie, które mogą mieć wpływ na wykonywanie obowiązków zawodowych.  

Dokładny przebieg badań zależy od wymogów związanych z danym stanowiskiem. Jeżeli aktywność zawodowa pracownika jest związana z wielogodzinnym siedzeniem przed ekranem komputera, konieczne jest badanie wzroku. Nauczyciele zaś kontrolują zdrowie u laryngologa. Inaczej będzie wyglądała z kolei obserwacja budowlańca, spawacza czy pracownika hali produkcyjnej. 

Jeżeli lekarz medycyny pracy uzna, że pracownik powinien otrzymać dodatkowe pomoce niezbędne do wykonywania pracy (np. okulary), zatrudniający jest zobowiązany do pokrycia części kosztów ich zakupu.

Lekarz medycyny pracy może wypisać skierowanie na dalsze badania. Dotyczy to na przykładem pracowników laboratoriów, którzy mają kontakt z oparami i szkodliwymi substancjami chemicznymi – powinni oni wykonać dodatkowe badania krwi.

Badania wstępne do pracy – jak wyglądają?

Badania wstępne obowiązują nowych pracowników oraz tych, którzy zostali przeniesieni na inne stanowiska. Po wizycie lekarz medycyny pracy wypisuje orzeczenie potwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do danej pracy lub wskazuje  listę problematycznych kwestii, które uniemożliwiają zatrudnionemu aktywność zawodową w określonych warunkach.

Badaniom wstępnym nie muszą się poddawać osoby, które:

• są powtórnie przyjmowane do pracy na to samo stanowisko lub u tego samego pracodawcy,
• zawarły kolejną umowę o pracę maksymalnie 30 dni po rozwiązaniu umowy z poprzednim pracodawcą lub wygaśnięciu kontraktu z tym samym zatrudniającym,
• w poprzedniej pracy miały warunki pracy zgodne z nowym stanowiskiem – pracodawca orzeka to na podstawie aktualnego orzeczenia lekarskiego pracownika bądź skierowania, na którego bazie doszło do badań wstępnych.

Badania okresowe dla pracowników

Obowiązek poddawania się badaniom okresowym dotyczy każdego pracownika. Lekarz medycyny pracy decyduje o ich terminie. Powinniśmy wykonywać je co jakiś czas – częstotliwość jest dokładnie określona dla poszczególnych stanowisk. Badania okresowe wyznacza się zgodnie z zaleceniami lekarskimi, jednak prawo pracy określa podstawowe zasady dotyczące częstości ich przeprowadzania. Pracownik powinien zatem poddawać się im:

• co 2 lata, jeśli jest narażony na wchłanianie przez układ oddechowy substancji szkodliwych,
• co 3 lata, jeśli w zakładzie panuje gorący mikroklimat,
• co 4 lata, jeśli pracownik pracuje co najmniej 4 godziny dziennie przy komputerze,
• w pozostałych przypadkach - co 5 lat. 

Badania okresowe kończą się wydaniem orzeczenia lekarskiego, które potwierdza brak lub występowanie przeciwwskazań do pracy w określonych warunkach i na danym stanowisku. Lekarz medycyny pracy powinien przekazać orzeczenie w dwóch egzemplarzach – jedno do zatrudnionego, a drugie dla pracodawcy. Zatrudniający jest winien zamieścić dokument w aktach osobowych pracownika. Jeżeli dopuści on do tego, aby zatrudniony nieposiadający aktualnych wyników badań lekarskich i zaświadczenia o braku przeciwwskazań do pracy wykonywał powierzone obowiązki, może zostać surowo ukarany (przez Państwową Inspekcję Pracy). Jeśli zdarzy się wypadek i zaniedbanie pracodawcy wyjdzie na jaw, może mu grozić kara pozbawienia wolności do lat trzech (z winy umyślnej), roku (z winy nieumyślnej) lub grzywna.   

Jak przebiegają badania kontrolne? 

Badania kontrolne nie dotyczą wszystkich pracowników. Trzeba je wykonywać bezpośrednio po zwolnieniu lekarskim – dłuższym niż 30 dni kalendarzowych.

Wizyty u specjalisty powinny odbyć się w trakcie pracy. Nie są to stracone godziny – zatrudniony zachowuje prawo do wynagrodzenia za nie. Jeżeli niemożliwe jest wykonanie badań w czasie pracy (np. zatrudniony ma zmiany tylko w godzinach nocnych lub weekendy), pracownikowi nie będzie przysługiwało wynagrodzenie za ten czas. Zlecenie takie można jednak uznać za naruszenie przepisów prawa pracy. Pracodawca ma obowiązek dążyć do tego, by zapewnić pracownikowi wizytę lekarską w godzinach pracy.

Celem badań kontrolnych jest sprawdzenie, czy obecny stan zdrowia pracownika pozwala na wykonywanie przez niego swoich obowiązków na dotychczasowym stanowisku pracy.

Obowiązek przeprowadzenia badań kontrolnych ma też pracownica, która korzystała ze zwolnienia lekarskiego przez część lub całość ciąży, a następnie przebywała na urlopie macierzyńskim. Lekarz medycyny pracy weryfikuje, czy u kobiety pojawia się ryzyko wystąpienia komplikacji po ciąży czy porodzie. Jeżeli matka zamierza wykorzystać urlop wychowawczy czy wypoczynkowy, zostaje skierowana na badania dopiero po zakończeniu okresu wolnego od pracy.  

Badania do celów sanitarno-epidemiologicznych

Specjalnym typem diagnostyki są badania sanitarno-epidemiologiczne, związane z pracą w sektorze gastronomicznym. Poddawane są niej osoby podejmujące się pracy w sklepach spożywczych, restauracjach, hotelach. Badania składają się z części podstawowej i diagnostyki laboratoryjnej, czyli trzykrotnego badania kału.

Skierowanie do lekarza medycyny pracy

Kierowanie zatrudnionej osoby na badania z zakresu medycyny pracy jest obowiązkiem pracodawcy. Pracownik etatowy nie musi składać specjalnych wniosków w tej sprawie. Zatrudniający przekazuje mu skierowanie na badania w dwóch egzemplarzach. Pierwsze zachowuje pracownik, a drugie jest przeznaczone dla lekarza medycyny pracy wykonującego badanie. Pracodawca może również stworzyć kopię skierowania i zachować je wraz z orzeczeniem lekarskim w aktach osobowych pracownika.

Skierowania na badania pracownicze powinno zawierać:

• opis stanowiska i warunków pracy, a także ewentualnych zagrożeń, jakie mogą się wiązać z aktywnością zawodową,
• pieczątkę pracodawcy i odpowiednie orzeczenie,
• dane pracownika skierowanego na badania (imię i nazwisko, pesel, miejsce zamieszkania),
• informację o rodzaju badania (okresowe, wstępne, kontrolne),
• aktualne wyniki badań i spis potencjalnie szkodliwych składników, z którymi może mieć styczność pracownik, np. pyłów.  

Ile kosztują badania u lekarza medycyny pracy?

Zatrudniający pokrywa koszt takich badań. Jego obowiązkiem jest zapewnienie profilaktycznej opieki zdrowotnej. Sam wybiera odpowiedni ośrodek zdrowia, np. może to być przychodnia lekarska Profi-Med, który oferuje również usługi medyczne w zakresie diagnostyki laboratoryjnej czy ambulatoryjnej opieki specjalistycznej. Przeciętnie koszt wizyty u lekarza medycyny pracy waha się między 50-100 zł, kwota ta zwiększa się, jeśli zajdzie potrzeba wykonania dodatkowych badań.

Jeżeli badania odbywają się w innym mieście, pracodawca jest zobowiązany zwrócić zatrudnionemu koszty dojazdu.

Co jeśli wynik badania jest niepomyślny?

Wizyta u lekarza medycyny pracy nie zawsze ma pomyślny efekt. Jeżeli specjalista wskaże przeciwwskazania do wykonywania danej profesji, dana osoba nie może podjąć pracy. Pracodawca nie ma obowiązku przenosić takiego pracownika na inne stanowisko w firmie. Może wypowiedzieć umowę o pracę (wypowiedzenie jest zwykłym sposobem rozwiązania angażu, a jego przyczyna może być niezawiniona przez zatrudnionego).

Inaczej ma się sytuacja w przypadku pracowników szczególnie chronionych – w okresie przedemerytalnym. W takiej sytuacji pracodawca ma obowiązek zmienić warunki ich pracy. Jeżeli jest to niemożliwe, pojawia się problem. Zatrudniony nie może wykonywać pracy na danym stanowisku, ale nie ma też możliwości przenieść się na inną posadę w fimie. Najkorzystniejsze dla pracodawcy i pracownika jest wtedy rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, co w praktyce często się zdarza.